روش تربیتی مطلوب چیست؟ (بخش اول)

یکی از متغیرهای بنیادی که به راه های گوناگون بر فرد مؤثر است و بر رفتارهای حال و آینده تأثیر انکارناپذیری دارد، شیوه های تربیتی والدین است.
 

عملکرد خانواده به توانایی آن در هم آهنگی با تغییرات و حل تضادها و تعارضات، همبستگی بین اعضاء و موفقیت در اعمال الگوهای انضباطی، رعایت حد و مرز بین افراد، اجرای مقررات و اصول حاکم بر این نهاد با هدف حفاظت از کل سیستم خانواده مربوط می شود.
 
یکی از متغیرهای بنیادی که به راه های گوناگون بر فرد مؤثر است و بر رفتارهای حال و آینده تأثیر انکارناپذیری دارد، شیوه های تربیتی والدین است. خانواده اولین محل ارتباط اجتماعی کودک به شمار می رود. در سال های اولیه تنها روابط موجود برای کودک رابطه او با والدینش است.
 

کنش متقابل و رابطه عاطفی بین فرزندان و والدین به انتظارات و واکنش های فرزندان در روابط اجتماعی آینده شکل می دهد، اعتقادات، ارزش ها و نگرش های فرهنگی توسط والدین پالایش می شوند و به صورتی بسیار منسجم و منتخب به فرزندان ارائه می شود.
 
شخصیت، نگرش ها، طبقه اجتماع اقتصادی، عقاید مذهبی، تحصیلات و جنسیت پدر و مادر در ارائه ارزش های فرهنگی و معیارهای آنها به فرزندان تأثیر می گذارد (هترینگتون،ای پارک، ترجمه طهوریان، ۱۳۷۳). تحقیقات معاصر روی شیوه های تربیتی والدین با فرزندان از کودکان و خانواده های آنان نشأت گرفته است (بامریند ۱۹۷۱ به نقل از گلاسکو و همکاران، ۱۹۹۷). استنباط بامریند از روش های تربیتی والدین در چهارچوب خانواده بر یک رویکرد تیپ شناسی بنا شده است. وی معتقد است که اثر هر عمل والدین بر روی فرزندانشان به سایر اعمال آنان وابسته است.
 
مطالعات انجام شده از سوی روان شناسان از قبیل فیشر (۱۹۶۵ به نقل از یعقوب خانی غیاثوند، ۱۳۷۲)، بامریند (۱۹۷۱ به نقل از گلاسکو و همکاران، ۱۹۹۷) حاکی از این است که برای شناخت شیوه مطلوب تربیتی والدین باید توجه دقیق به دو بعد رفتار والدینی یعنی پذیرش" یا "پاسخ دهی"، "مطالبه کنندگی یا کنترل کنندگی اعمال نمود. مک کویی و مارتین (۱۹۸۳) در مطالعه شیوه تربیتی والدین با فرزندان بعد سومی نیز اضافه نمود. وی این بعد سوم را " مشارکت" نام گذاری کرد.
 

پاسخگو بودن" یا "پذیرش" که با تعابیر مختلفی نظیر عشق، محبت و صمیمیت مطرح است حاکی از آن دسته از رفتارهای والدین است که بیانگر پاسخگویی به نیازهای فرزندان به ویژه نیازهای روانی آنان و ابراز عواطف گرم به آنان است.
 
کنترل کنندگی که با تعبیرهایی از قبیل مطالبه کنندگی، توقع داشتن یا محدود کردن تداعی می شود با انضباط همراه است. این بعد از رفتار والدین حاکی از این است که این دسته از والدین بر روی فرزندان کنترل اعمال می کنند، قوانین واضحی را وضع می کنند و به طور پیوسته این قوانین را اجرا می کنند و هم چنین دلیل و منطق این قوانین و محدودیت ها را توضیح می دهند و از فرزندان توقع دارند که رفتار درستی داشته باشند، بتوانند با ناملایمات مقابله کنند (لطف آبادی، ۱۳۷۰).
 

مشارکت دادن که از طرف مک کویی و مارتین (۱۹۸۳) مطرح شد به معنای شرکت دادن فرزندان در تصمیم گیری ها و تشویق نمودن آنان جهت مسؤولیت پذیری متناسب با سن و مستقل عمل نمودن می باشد. این دسته از والدین نسبت به نیازها و دیدگاه های فرزندان شان پاسخ دهنده هستند و آنان را در تصمیمات خانواده دخالت می دهند.
 
آن چه فرزندان احتیاج دارند، این است که والدین از یک سو پاسخگوی محبت و صمیمیت مورد نیاز آنان باشند و از سوی دیگر کنترل کافی (نه سخت گیرانه) بر رفتار آنان داشته باشند. والدین باید به خصوص انتظارات مشخص اجتماعی و فرهنگی، اجتماعی و آموزشی که از فرزندان دارند را برایشان تبیین کنند و در عین حال به قدر کافی آنان را آزاد بگذارند و به نیازهایشان پاسخ دهند و جوابگوی آنها باشند و تشویقشان کنند تا ظرفیت ها و استعدادهای خود را به ظهور برسانند (دورنبوش و همکاران، ۱۹۹۰ به نقل از لطف آبادی، ۱۳۷۹).

ادامه دارد...
 
منبع:  تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن. گروه نویسندگان. 330-332، موسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی (ره). سوم. 1388.